Wie waren de eerste mensen die met glas werkten? Ik ben niet snel flabbergasted, maar toen ik het antwoord op die vraag ging zoeken, was ik toch wel even met stomheid geslagen.
GLAS IS Veel ouder dan je denkt!
Glasscherven kunnen gemeen scherp zijn, en dat is precies de eigenschap waarin de eerste mensen geïnteresseerd waren. Ze maakten glasdolken, glazen pijlpunten en mesjes. Tot zover leerde ik niets nieuws.
De glazen bijl die u hierboven ziet, is gemaakt in het 4e tot 3e millennium voor onze jaartelling, en is dus meer dan 5000 jaar oud. Veel musea hebben dit soort dolken of scherven in display en dat was dan ook wat ik verwachtte te vinden. Maar tot mijn stomme verbazing zijn er veel oudere messen van glas gevonden. Niet wat ouder, maar echt veel, veel, veel ouder. De oudste bewerkte glasstukken zover bekend komen uit Kariandusi (Kenya), en stammen uit ongeveer 700.000 jaar voor onze jaartelling! Daarmee is glas een van de oudste bewaarde technologieën.
Niet zelf gesmolten
De eerste mensen smolten het glas niet zelf. Deze gereedschappen werden gevormd (gebeeldhouwd) uit stukken obsidiaan, een in de natuur voorkomend, veelal zwart glas dat vaak ontstaat als bijproduct van vulkanische activiteit. Obsidiaan is erg hard en bros. Dat maakt het extra moeilijk om te bewerken, maar met wat oefening is het mogelijk om kleine scherfjes eraf te tikken, en zo de vorm van een snijgereedschap te krijgen. De randen van een dergelijk mes zijn extreem scherp en van nature goed schoon te houden.
Een 700.000 jaar lange traditie
Heel lang zijn obsidiaan messen gebruikt door mensen, omdat ze zo super scherp en schoon zijn. Ze werden gebruikt voor het slachten van dieren, het bewerken van vlees en leer, en voor operaties. Ik wist dat ze ook in de Middeleeuwen nog voorkwamen als operatiemes, maar op mijn zoektocht naar de geschiedenis van het glas, kwam ik op nog een tweede verrassing.
Tot in de jaren 1980 zijn voor bepaalde chirurgische ingrepen in moderne ziekenhuizen obsidiaanmessen gebruikt!
Even kijken hoe ze het doen
Hoe maakte men deze obsidiaan messen? Het lijkt heel simpel: je slaat met een harde steen tegen de rand van het obsidiaan, en ketst er zo een scherf af. De een na de andere scherf zo eraf gehaald, maakt dat je een scherpe dolk over houdt. In praktijk is het moeilijker dan je denkt: glas heeft nogal een eigen mening over hoe het wil breken (zie binnenkort ook een blog over het snijden van glas).
In de onderstaande youtube zie je hoe je van obsidiaan een prehistorisch mes kunt maken.
Er zijn verschillende soorten natuurlijk glas, en zijn meerdere soorten obsidiaan en tektiet. Elke soort heeft een andere kleur en andere eigenschappen, afhankelijk van de stoffen die van nature in de bodem voorkomen op het moment dat de vulkaan actief werd (dan wel een andere bron van extreme hitte zoals blikseminslag of meteorietinslag, zoals vaak bij tektiet). De onderstaande video geeft uitleg over verschillende soorten glas die in de natuur voorkomen.